Watykan jest główną siedzibą papieża „zaledwie” od drugiej połowy XIV w. Jego obecny kształt określają w Traktaty Laterańskie z 1929 roku gwarantujące istnienie niepodległego państwa Watykańskiego na terenie Rzymu. Obejmuje on powierzchnię zaledwie 0,44 km2, a zamieszkiwany jest przez niewiele ponad 800 osób. Mimo to można spotkać w nim tłumy turystów oraz pielgrzymów, co nikogo nie powinno dziwić, ponieważ kościelne miasto-państwo w całości może uchodzić za ogromną atrakcję. Na tak małej powierzchni można zobaczyć ważne dla Kościoła katolickiego i kultury zabytki oraz liczne dzieła sztuki.
Plac św. Piotra
Plac św. Piotra to najbardziej rozpoznawalne miejsce Watykanu. Jego obecną formę zaprojektował Gian Lorenzo Bernini. Ma kształt owalu, na którego jednym końcu znajduje się świątynia, a drugi koniec łączy się z Via della Conciliazione. Jego boki otacza kolumnada wybudowana w latach 1656-1667, na której attyce znajdują się rzeźby 140 świętych, w tym także Jacka Odrowąża. W centrum możemy zobaczyć egipski obelisk z I w. n.e., na którego podstawie wyryto napis: „Chrystus zwycięża, Chrystus króluje, Chrystus panuje, niechże Chrystus lud swój od wszelkiego zła chroni”, a na szczycie umieszczono krzyż z relikwiami krzyża świętego. Organizacja placu sprawia, że wydaje się on mniejszy, choć w rzeczywistości przewyższa chociażby koloseum.
Bazylika św. Piotra
Bazylika św. Piotra, jaką znamy, nie jest pierwszą, wzniesioną w tym miejscu. Poprzednią wybudowano w IV w. na polecenie cesarza Konstantyna Wielkiego. Po upływie wieków ze względu na niestabilne osadzenie fundamentów stanowiła zagrożenia i papież Juliusza II podjął decyzję o jej zburzeniu. Obecną bazylikę wznoszono w latach 1506-1626. Początkowo jej budowę powierzono Donato Bramantemu. Po nim zadanie przejmowali Rafael Santi, Baldassare Peruzzi oraz Michał Anioł. Projekt zmieniany był przez każdego z nich i ostatecznie dokończono budowę według zamysłu Michała Anioła. Co ciekawe jego projekt, był najbardziej zbliżony do koncepcji Bramantego. Bazylika św. Piotra, choć nie jest oficjalną siedzibą biskupa Rzymu, uważana jest przez katolików za najważniejszy kościół. Fasada budynku została wykonana przez Carlo Modernę. Na jej szczycie znajduje się trzynaście figur – Jezus Chrystus, Jan Chrzciciel oraz jedenastu apostołów.
Wnętrze bazyliki robi ogromne wrażenie swoim ogromem oraz bogatym zdobieniem. Można w niej podziwiać zabytki ocalałe z konstantyńskiej bazyliki, a także między innymi spiżowy baldachim Berniniego nad grobem św. Piotra oraz Pietę Michała Anioła. Świątynia obejmuje kilka ołtarzy oraz kaplic. Wśród nich trzeba wspomnieć kaplicę Piety, Kaplicę Najświętszego Sakramentu z całodzienną adoracją oraz kaplicę św. Sebastiana, w której znajduje się grób św. Jana Pawła II.
Wejście na plac oraz do bazyliki jest darmowe. Trzeba się jednak liczyć z długimi kolejkami oraz pamiętać o ubraniu zasłaniającym kolana i ramiona.
Kopuła Bazyliki św. Piotra
Kopułę zaprojektował Michał Anioł, a po jego śmierci prace kończyli Giacomo della Porta oraz Domenico Fontana. Jej wnętrze ozdobiono mozaikami, a z niej samej rozciąga się widok na Watykan i Rzym. Wejście na kopułę jest biletowane – można zdecydować się na pokonanie połowy drogi windą i dojście na szczyt po 221 stopniach lub przebycie wszystkich 551 stopni.
Groty i nekropolia pod Bazyliką św. Piotra
Pod posadzką głównej nawy bazyliki znajdują się groty nazywane Kryptą Papieży. Pochowano tam 90 papieży oraz członków rodzin królewskich. Oprócz sarkofagów można tam zobaczyć także pozostałości kolumn poprzedniej bazyliki. Wejście do Grot Watykańskich znajduje się obok figury św. Andrzej i jest darmowe.
Nekropolia z czasów antycznych znajdująca się na jeszcze niższym poziomie została odkryta w latach 1940-1949, gdy papież Pius XI zarządził rozpoczęcie prac archeologicznych mających udowodnić, że bazylika została wybudowana nad grobem św. Piotra. W starożytności był to cmentarz w formie mauzoleów wzniesionych wzdłuż ulicy. Ich wnętrza oraz zdobiące je freski zachowały się w dobrym stanie aż do dzisiaj. Zwiedzanie kończy się w miejscu, gdzie według tradycji miał zostać pochowany św. Piotr. Archeolodzy odkryli tam napis „Petrus eni”, czyli „Piotr tu jest” oraz kości z I w. należące do starszego mężczyzny, wśród których brakuje kości stóp, co można łączyć z męczeńską śmiercią pierwszego papieża. Zwiedzanie nekropoli jest płatne i dziennie może do niej zejść jedynie 250 osób w małych grupach z przewodnikiem. Zwiedzający muszą mieć ukończone 15 lat. Planując wizytę w tym miejscu, należy wziąć pod uwagę, że w podziemiach panuje wysoka temperatura oraz wilgotność, która może nasilać problemy zdrowotne. Zwiedzanie nekropoli odradza się osobom cierpiącym na klaustrofobię.
Muzea Watykańskie
Muzea Watykańskie obejmują niezliczona dzieła sztuki gromadzone od wieków przez papieży. Po raz pierwszy zostały udostępnione zwiedzającym w 1787 roku. Obecnie jest to cały kompleks sal wystawowych, bibliotek czy kaplic. Wśród najpopularniejszych można wymieć:
- Pinakotekę – muzeum założone podczas panowania Piusa VI. Prezentuje 432 obrazy oraz fragmenty fresków i ołtarzy. Można wśród nich zobaczyć dzieła od renesansu do XIX w. takich artystów jak: Giotto, Leonardo da Vinti, Caravaggio czy Domenichino.
- Muzeum Pio-Clementino – kolekcja rzeźb antycznych greckich oraz rzymskich.
- Geogirańskie Muzeum Etruskie i Muzeum Egipskie – prezentują eksponaty pochodzące z wykopalisk w południowej Etrurii i Egipcie.
- Muzeum Misyjno-Etnologiczne – założone przez Piusa XI obejmuje 25 działów dotyczących różnych krajów lub stref kulturowo-religijnych.
- Muzeum Chiaramonti – inicjatorem jego powstania był Pius VII. Prezentuje rzeźby antyczne pochodzące z okresu od I. p.n.e. do III w. n.e.
Ponadto można zobaczyć liczne arrasy, mapy, księgi, a nawet powozy. Do kompleksu muzealnego zaliczane są także niektóre z apartamentów Pałacu Apostolskiego znane jako Stanze Rafaela, który ozdabiał je przez 11 lat. Najważniejsze freski, jakie można tam podziwiać to: „Szkoła Ateńska”, „Wypędzenie Heliodora”, „Uwolnienie św. Piotra” czy „Wizja Krzyża”.
Kaplica Sykstyńska
Kaplica Sykstyńska, w której tradycyjnie odbywają się konklawe, to druga po bazylice przestrzeń sakralna kojarzona tak bardzo z Watykanem. Należy do Muzeów Watykańskich i zwiedzać ją można na podstawie tego samego biletu. Powstała w XV w. i słynie ze wspaniałych fresków Michała Anioła zdobiących sufit, spośród których najbardziej znane jest „Stworzenia Adama” oraz „Sąd Ostateczny”, a także fresków na ścianach autorstwa Pietro Peruginiego, Sandro Botticellego, Cosimo Rossellego, Luki Signorellego czy Domenico Ghirlandaiego.
Ogrody Watykańskie
Ogrody założone z inicjatywy papieża Mikołaja III obejmują 23 ha terenu, czyli połowę Watykanu. Robią ogromne wrażenie bogatą roślinnością, grotami, kapliczkami, tarasami widokowymi oraz fontannami, których można naliczyć ponad 100. W Ogrodach Watykańskich miesza się ze sobą wiele stylów, a obejście całego terenu może zająć nawet 2 godziny.