Malta to największa wyspa archipelagu Wysp Maltańskich. Jej powierzchnia liczy ok. 245 km2, czyli mniej niż połowa Warszawy. Słynie z pięknych plaż, wysokich temperatur, ale także z niesamowitej historii, której ślady zobaczyć można tu niemalże na każdym kroku. Pierwsi osadnicy wyspy pojawili się tu prawdopodobnie ok. 5200 lat p.n.e. Przybyli zapewne z Sycylii i wszystko wskazuje na to, że żyli głównie z rolnictwa i hodowli bydła. Jak się jednak okazuje, do zainteresowań mieszkańców wyspy należała również architektura, sztuka, a także astronomia. Już ok. 3500 lat p.n.e. zaczęto budować tu niezwykle imponujące kamienne budowle, które od lat przyciągają miłośników archeologii z całego świata.
Wyspa Megalitów
Na tej niewielkiej wyspie znajdują się najstarsze budowle megalityczne. Megality to wielkie bloki kamienne lub monumentalne budowle, które powstały z takich bloków. Maltańskie budowle tego typu zostały wzniesione ponad 5ooo lat temu. Są więc najstarszym przykładem wolnostojącej kamiennej architektury na świecie. Na całej wyspie oraz sąsiadującej wysepce Gozo znaleziono ponad 20 megalitycznych ruin. Przyjęło się uważać, że służyły one jako świątynie, choć nie wszyscy naukowcy się z tym poglądem zgadzają. Co interesujące, nie są to budowle stojące pojedynczo, a prawie zawsze w skupiskach po dwie, trzy, a nawet cztery w jednym miejscu.
Wszystkie świątynie powstały bez użycia metalowych narzędzi. Ogromne kamienne bloki obrabiano przy pomocy innych kamieni. Budowa takich świątyń wymagała więc niewyobrażalnego wysiłku i zaangażowania całych grup społecznych. Niektóre z tych ociosanych skał mają bowiem ponad 6 metrów szerokości, a ich waga może wynosić nawet 20 ton. Obrobione kamienie zostały bardzo starannie dopasowane, a całe budowle ustawione w dokładnie zaplanowany sposób. Świadczy to zatem o umiejętnościach tworzenia architektonicznych planów przez ówczesnych mieszkańców wyspy.
Jednymi z najbardziej znanych i najczęściej odwiedzanych świątyń megalitycznych na Malcie są Hagar Qim oraz sąsiadująca z nią Mnajdra. Obydwa kompleksy położone są w niezabudowanej południowej części wyspy. Można w to miejsce dojechać samochodem lub transportem publicznym kursującym po całej wyspie.
Hagar Qim
W skład kompleksu budowli Hagar Qim, którego nazwę tłumaczy się jako „stojące kamienie”, wchodziły pierwotnie cztery kamienne komnaty. Powstały one w okresie 3600 – 3200 p.n.e. Otoczone są murem, z którego wystają trzy potężne kamienie. Najlepiej zachowana jest tzw. świątynia południowa. To w niej znajduje się wielki monolit, czyli pojedynczy blok skalny, o wysokości 3 i szerokości 6 metrów.
Świątynia Hagar Qim prawdopodobnie była miejscem kultu boga Słońce oraz zmieniających się pór roku. Świadczą o tym m.in. zachowane rzeźby, ołtarze przypominające kształtem grzyby oraz, prawdopodobnie, stoły ofiarne. Na terenie świątyń odkryto bowiem duże ilości zwierzęcych kości, co pozwala przypuszczać, że dochodziło tam do ofiarnych rytuałów. Wewnątrz świątyni Hagar Qim odkryto również wiele interesujących figurek, z których najbardziej znana jest tzw. Wenus z Malty – bezgłowa kobieca figurka o obfitych kształtach, wypalona z gliny. Inną cenną figurką jest tzw. Siedząca Kobieta. Obie znajdują się w Muzeum Archeologicznym w Valletcie.
Cały kompleks świątyni Hagar Qim okryty jest obecnie wielkim parasolem, którego zadaniem jest chronić cenne megality przed niepogodą. Po poszczególnych salach możemy się poruszać specjalnie wytyczonymi ścieżkami i chodnikami.
Mnajdra
Kompleks Mnajdra znajduje się niecałe 500 metrów od Hagar Qim. Jego powstanie datuje się na okres 3600-3200 p.n.e. Składa się z 3 świątyń, przy czym tzw. świątynia południowa jest najmłodsza i prawdopodobnie powstała ok. 2800 lat p.n.e. To właśnie ta część kompleksu Mnajdra zbudowana została tak, żeby można było śledzić ruch słońca. Ustawiona jest w sposób, który pozwala wyznaczyć pozycję wschodu słońca w pierwszym dniu każdej pory roku. Poza tym na dwóch blokach w świątyni wschodniej można zaobserwować nieregularne linie kropek, które mogły być pierwowzorem kalendarza lub prostego systemu liczenia. Niektórzy naukowcy sugerują nawet, że były to poważniejsze wyliczenia astronomiczne.
Świątynia Mnajdra prawdopodobnie poświęcona była Matce Ziemi. Położona jest ona niemalże na samym skraju wysokiego klifu, na planie przypominającym liść klonowy ułożony z wielkich kamieni (wapień koralowy i globigerynowy).
Świątynię Mnajdra można również podziwiać od strony morza, korzystając z łodzi w zatoce Blue Grotto.
Wielkie pomniki ludzkiej cywilizacji
Oba kompleksy, Hagar Qim oraz Mnajdra, odkryto na przełomie 1839/40 roku. Same prace archeologiczne trwały tam ponad 100 lat. Od 1992r. budowle znajdują się na liście światowego dziedzictwa UNESCO pod wspólną nazwą Megalityczne świątynie Malty. To dzięki pracy i opiece tej organizacji oraz ogromnej pomocy finansowej Unii Europejskiej udaje się zachować ten niezwykły ślad naszej kultury. Zwiedzanie obu kompleksów rozpocząć można od wizyty w Visitors Centre (rodzaj punktu informacyjnego ze zgromadzoną wiedzą na temat maltańskich megalitów). Można w nim spróbować swoich sił w obróbce kamienie metodą prehistoryczną lub obejrzeć przygotowany film o historii tych najstarszych kamiennych świątyń na świecie.